Sytuacje gdy wsparcie udzielone podmiotowi publicznemu nie stanowi niedozwolonej pomocy publicznej. Podmioty gospodarcze (często także określane jako „przedsiębiorcy”) działające w Polsce podlegają prawu UE w zakresie ochrony rynku i konkurencji.
W prawodawstwie unijnym już dawno uznano jednak, iż są pewne newralgiczne branże, czy rodzaje usług, w których konkurencja jest zachwiana lub nie jest możliwe świadczenie usług w oparciu o zwykłe zachowania rynkowe, czy oczekiwania „modelowego” przedsiębiorcy.
Obszary, w których te ograniczenia konkurencyjności są istotne to m.in.:
- usługi publiczne świadczone przez samorządy lub ich związki np. transport zbiorowy, gospodarka odpadami, zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych
- wnoszenie przez samorządy do spółek kapitału przeznaczonego na inwestycje (podmioty komunale, ale także inne) lub udzielanie innego preferencyjnego finansowania (pożyczki, poręczenia itp.)
- działania o charakterze naprawczym, których skutkiem jest poniesienie przez podmiot publiczny określonych kosztów lub zmniejszenie spodziewanych przychodów, tj. wszelkie umorzenia danin publicznych (ich części, także rozłożenie terminów płatności). Ale tutaj także będzie wsparcie dla konkretnych branż, które otrzymują rządowe lub samorządowe wsparcie (programy restrukturyzacji, ale także incydentalne np. „Tarcze covidowe”)
- dotacje w ramach programów unijnych lub rządowych.
Usługi publiczne
Problemem z reguły polega na tym, że ceny tych usług ustalane wg reguł rynkowych przekraczałyby oczekiwania odbiorców i dlatego konieczne staje się dofinansowywanie tych usług (aby np. bilet w komunikacji miejskiej nie kosztował 10 zł).
Klarowna sytuacja ma miejsce wtedy gdy dane usługi samorząd zleca podmiotowi wyłonionemu w drodze przetargu. Często jednak minusem takiego rozwiązania jest słaba kontrola nad jakością usługi. Ponadto samorządy w przeszłości inwestowały w infrastrukturę i najczęściej mają też swoje wyodrębnione spółki (lub zakłady np. ZGMy).
Co wtedy?
Do ceny usługi dopłacić musi oczywiście właściwa jednostka samorządowa, a tą dopuszczalną formułą finansowania jest Rekompensata „z tytułu świadczenia usługi w ogólnym interesie gospodarczym”.
Jakie podstawowe warunki musza być tu spełnione, aby Rekompensata nie stanowiła pomocy publicznej:
- Zobowiązanie do świadczenia usług musi być jasno zdefiniowane.
- Sposób kalkulacji rekompensaty musi być jasno określony.
- Wysokość rekompensaty nie może przekraczać kwoty niezbędnej do pokrycia poniesionych kosztów.
- W przypadku gdy wyboru przedsiębiorstwa nie dokonuje się zgodnie z procedurą zamówień publicznych (czyli np. in-bouse), poziom rekompensaty należy odnieść do kosztów „jakie poniosłoby typowe, dobrze zarządzane przedsiębiorstwo”.
Dlatego tutaj prawodawca dopuszcza rozwiązanie – zlecenie usługi w trybie bezprzetargowym („in-house”), po cenach wynikających z uzasadnionych kosztów usługi (samorząd przy deficycie dopłaca podmiotowi tzw. Rekompensatę). Istotnym ograniczeniem jest tutaj jedynie fakt, że dana spółka komunalna właściwie ma bardzo ograniczoną możliwość zarabiania na usługach komercyjnych (80% lub 90% przychodów musi pochodzić z usług publicznych).
Dokapitalizowanie – kiedy nie jest pomocą publiczną?
Szereg zadań wykonywanych jest przez Spółki, do których właścicielem jest samorząd (spółki komunalne).
Samo utworzenie takiej spółki, jak i kolejne zasilanie go w niezbędny kapitał (dokapitalizowanie), ale także np. preferencyjne finansowanie jak: pożyczki czy poręczenia to formy oddziaływania na rynek może rodzić pytanie, czy mamy do czynienia z pomocą publiczną.
Do oceny zgodności takiego wsparcia (dokapitalizowania) z regułami rynkowymi jest Test Prywatnego Inwestora. Ma on prowadzić do znalezienia odpowiedzi na pytanie czy dane działanie organu publicznego (np. państwo, gmina, inna jednostka samorządowa, podmioty gospodarcze należące do tych jednostek) stanowi pomoc publiczną.
Test prywatnego inwestora
Aby taką odpowiedź uzyskać konieczne jest przeanalizowanie i porównanie postawy organu publicznego z zakładanym, racjonalnym zachowaniem inwestora prywatnego, tj m.in..:
- że dokapitalizowanie Spółki, zwróci się w odpowiednim czasie, Spółka uzyska długoterminową rentowność i zdolność do generowania pozytywnych przepływów gotówkowych
- pożyczka udzielona jest na warunkach rynkowych.
Do wykonania odpowiedniej analizy (test prywatnego inwestora) – zgodnie z prawem wspólnotowym – zobowiązany jest każdy podmiot, który wsparcia udziela. Pozytywny wynik takiego testu jednoznacznie wyklucza występowanie w danym przypadku pomocy publicznej.